Για την Αριστερά

«Όταν ξεσπάει η κρίση, οι δράσεις που αναπτύσσονται εξαρτώνται από τις περιρρέουσες ιδέες. Πιστεύω ότι αυτή πρέπει να είναι η βασική λειτουργία μας: να αναπτύσσουμε εναλλακτικές πολιτικές που θα αντικαταστήσουν τις υπάρχουσες, να τις διατηρούμε ζωντανές και διαθέσιμες, έως ότου το πολιτικά αδύνατο καταστεί πολιτικά αναπόφευκτο.» λέει ο Φρίντμαν σε ένα απόσπασμα που παραθέτει η Ναόμι Κλάιν

Ο Φρίντμαν και τα μισάνθρωπα κωλόπαιδα του Σικάγου, έχοντας κατανοήσει τη  διαπίστωση του Μαρξ ότι οι ιδέες όταν εισχωρήσουν στις μάζες, όταν δηλαδή εγκιβωτίζονται στο υλικό πλαίσιο των καθημερινών συμπεριφορών γίνονται υλική δύναμη, oργάνωσαν το σχέδιο τους για συνθήκες κοινοβουλευτισμού, βασισμένοι στην ιδεολογική κυριαρχία, αφού -σε αντίθεση  με τις δικτατορίες της Νότιας Αμερικής και του Τσαουσέσκου- η άγρια καταστολή δεν ήταν επιλέξιμη μέθοδος.

Η απόσταση που χωρίζει το σχέδιο αυτό από την πρώτη ευκαιρία εφαρμογής του -την ανασυγκρότηση της Νέας Ορλεάνης μετα τον τυφώνα Κατρίνα- είναι σχεδόν τρεις δεκαετίες. Αυτό που αξίζει να σημειώσουμε είναι η υπομονή, η επιμονή και η προσήλωση με την οποία το σχέδιο αυτό εξυφάνθει σε παγκόσμια κλίμακα.

Θα πρέπει να αναγνωρίσουμε βεβαία ότι το σχέδιο αυτό χτίστηκε πάνω σε ένα ήδη ευνοϊκό περιβάλλον με πρόσφορα ιδεολογήματα και έτοιμους προπαγανδιστικούς μηχανισμούς (όχι μόνο τα δελτία ειδήσεων αλλά ολόκληρη η βιομηχανία του θεάματος από τις χολιγουντιανές υπερπαραγωγές μέχρι τις ευτράπελες εκπομπές της μεσημεριανής ανίας).

Όμως εξίσου σημαντική είναι η διαπίστωση ότι οι ιδέες αυτές προήλασαν χωρίς αξιόλογες αντιστάσεις από την αριστερά, η οποία απασχολημένη με τις κεφαλαιώδεις διαφωνίες της για τον βέλτιστο δρόμο προς τον κοινωνικό μετασχηματισμό, έχοντας περισσότερο στη σκέψη της το παρελθόν των ηττημένων προγόνων και λιγότερο το μέλλον των νικητών παιδιών της, προτίμησε να διασκεδάζει την ήττα της χουχουλιάζοντας κάτω από την κόκκινη κουβέρτα της βεβαιότητας ότι έτσι κι αλλιώς η γη θα γίνει κόκκινη, γιατί η ιστορία είναι με το μέρος της, το δίκιο είναι με το μέρος της και γιατί εν τέλει είναι το άλας της γης. Φιλοτέχνησε με όλες τις δάφνες, το θεϊκό, όπως έλεγε ο Ρεζίς Ντεμπρέ, πορτρέτο της, ελπίζοντας πιθανόν σε μια ιστορική εκδοχή του Ντόριαν Γκρέυ. Έκανε το λυρισμό εμβατήριο και παιάνα και έχασε την αναφορά της, που είναι ο άνθρωπος και όχι ο στρατιώτης.

Μ’ αυτά και μ’ αυτά η αριστερά πορεύθηκε αγέρωχη με τα βροντερά της ΟΧΙ, υπερασπιζόμενη τα δίκια κάθε κατατρεγμένου, πατώντας πάνω σε ένα χαλί που ξήλωνε ταχύτατα ο νεοφιλελευθερισμός, χωρίς να δίνει σημασία, και πιθανόν χωρίς να αντιλαμβάνεται, ότι μετατρεπόταν σταδιακά σε μια ΜΚΟ και ότι είχε θέσει το μέλλον σε επ' αόριστον αναστολή.

Μπορεί η φυλλοροή των αριστερών πολιτών να μην αποτελούσε επαρκή λόγο για την άρση αυτών των βεβαιοτήτων, αλλά η επέλαση του ατομισμού σε βάρος της συλλογικότητας, του ανταγωνισμού σε βάρος της αλληλεγγύης, του ιδιωτικού σε βάρος του δημόσιου, του εμπορεύματος σε βάρος των ανθρώπων, θα έπρεπε να σημάνει συναγερμό.

Πιθανόν οι αντικειμενικές δυσκολίες να ήταν ανυπέρβλητες ανεξάρτητα των υποκειμενικών αδυναμιών, όμως έτσι κι αλλιώς αυτά είναι πλέον παρελθόν και δεν έχει καμιά αξία (για την ακρίβεια είναι βλακώδες)  να αναλωνόμαστε σε συζητήσεις και δημόσιο αυτομαστίγωμα, για πιθανές άλλες εκδοχές της ιστορίας. Το παρελθόν σε πείσμα της θέλησής μας παραμένει στη θέση του αμετάβλητο. Νόημα έχει μέσα από αυτές τις διαπιστώσεις να προσδιορίσουμε ποια αριστερά πρέπει να χτίσουμε -σχεδόν από την αρχή- και με ποιο τρόπο.

Εστιάζοντας στην ελληνική περίπτωση, μπροστά στο καταρρέον σκηνικό του κυβερνητικού θιάσου και μια ενδεχόμενη εκλογική νίκη της αριστεράς, έχουμε πρόσθετο καθήκον να μη παρασυρθούμε ξανά από την  αισιοδοξία της βούλησης αποστρεφόμενοι την απαισιοδοξία της γνώσης. Εννοώ το είδος της δημιουργικής απαισιοδοξίας της γνώσης που δεν σε καταβάλει αλλά σε οδηγεί στον αναγκαίο  επαναπροσδιορισμό στόχων και αντιλήψεων, γειωμένων στην ιστορική πραγματικότητα και όχι στο βουλησιαρχικό μας φαντασιακό.

Έτσι παρά την αναμενόμενη ευφορία που δημιούργησαν τα εκλογικά αποτελέσματα του ΣΥ.ΡΙΖ.Α αν ρίξουμε μια πιο προσεκτική ματιά στο εκλογικό σώμα θα διαπιστώσουμε ότι αποτελείται σε μεγάλο βαθμό από την ραγδαία φτωχοποιημένη μικροαστική τάξη η οποία αν και απώλεσε τους οικονομικούς της προσδιορισμούς δεν εγκατέλειψε την ιδεολογική της αρματωσιά. Παραμένει τάξη καθαυτή αδυνατώντας να μετασχηματιστεί σε τάξη για τον εαυτό της. Μπροστά στην κάλπη είτε οδηγημένη από την απελπισία –και όχι την ελπίδα– ψήφισε ΣΥ.ΡΙΖ.Α. είτε οδηγημένη από το φόβο ψήφισε μνημόνιο.
Συνεχίζοντας έτσι κι αλλιώς –και αυτό είναι σημαντικό- την πολιτική της ανάθεσης.

Χαρακτηριστικά δυο μεγέθη των δημοσκοπήσεων:
Ο ΣΥ.ΡΙΖ.Α. παίρνει τα μεγαλύτερα ποσοστά στις ηλικίες γύρω στα 50 και ταυτόχρονα η αποχή εκτινάχθηκε σε απίθανα νούμερα στις ηλικίες 18-24 (αφήνω προς το παρόν ασχολίαστα τα ποσοστά της Χρυσής Αυγής στις ίδιες ηλικίες).
Η πρώτη ομάδα αποτελείται από  εκείνους που έχουν τα μεγάλα οικονομικά ζόρια και αδυνατούν λόγω ηλικίας να θέσουν σε κατάσταση αναμονής το μέλλον τους. Είναι οι απελπισμένοι!
Η δεύτερη ομάδα αποτελείται από τους γιους και τις κόρες των πρώτων οι οποίοι διαπαιδαγωγηθήκαν στις συνθήκες ανεμελιάς, αδιαφορίας και ασημαντότητας που η μικροαστική τους οικογένεια εξασφάλιζε τα προηγούμενα χρόνια και ενδεχομένως συντηρεί ακόμα γι’ αυτούς ένα περιβάλλον εικονικής πραγματικότητας

Γι αυτό η αίσθηση που δημιουργήθηκε, ότι στο επόμενο διάστημα οι κυβερνητικές δυνάμεις θα κυριαρχούν αλλά δεν θα ηγεμονεύουν είναι εντελώς λανθασμένη. Ακριβώς αντίθετα μπορεί η κυριαρχία τους να αποδειχτεί βραχύβια αλλά η ηγεμονία τους θα συνεχιστεί όσο οι νεοφιλελεύθερες αξίες είναι κυρίαρχες και οι αξίες της αριστεράς βρίσκονται σε ανυποληψία.

Όπως έλεγε ο Γκράμσι, οι άνθρωποι έχουν δυο αντιφατικές θεωρητικές συνειδήσεις: αυτήν που υπολανθάνει στη δράση τους και την επιφανειακή την ρητή ή ρηματική. Μπορεί κάποιος αναγκασμένος από την αδήριτη πραγματικότητα της κρίσης να μετέρχεται μια αντιμνημονιακή ρητορική αλλά στο βάθος της συνείδησής του κυριαρχείται από τα ευτελή κλισέ και το ψευδαισθητικό σκηνικό (ή σωστότερα το ικρίωμά του αφού η κρίση το αποκαθηλώνει διαρκώς) της νεοφιλελεύθερης ασημαντότητας: ατομική καταξίωση, ανταγωνισμός, life style, shopping therapy και λοιπές θλιβερότητες. Γιατί αυτά τα σκουπίδια έχουν δομήσει ένα συλλογικό ασυνείδητο η ανάταξη του οποίου δεν μπορεί να γίνει με το ρυθμό που θα απαιτούσε η πυκνότητα του ιστορικού χρόνου, πολύ δε περισσότερο  με αντιλήψεις και μεθόδους του παρελθόντος.
Ταυτόχρονα τα νέα εργαλεία είναι ακόμα ασαφή ή προς αναζήτηση.

Αυτό σημαίνει ότι η Βασιλική οδός της θεϊκής αριστεράς με τις βεβαιότητες της μεταφυσικής τελεολογίας (μιας συνηθισμένης εκδοχής) του ιστορικού υλισμού δεν υπάρχει. Υπάρχει μια μακρά πορεία μέσα σε ένα αχαρτογράφητο τοπίο χωρίς καμία εσχατολογία, καμία γνώση των τελικών σκοπών μόνο με μια πυξίδα: τις αξίες που προσδιορίζουν την αριστερά ως αριστερά.

Η κυβερνητική προοπτική (που θα πρέπει να ομολογήσουμε ότι αν την εξαρτήσουμε από –ανύπαρκτες- πολιτικές συμμαχίες, δεν είναι προ των πυλών), δεν θα λύσει από μονή της το πρόβλημα. Αν κατανοούμε την περιγραφή του Πουλαντζά για το αστικό κράτος, ότι δεν είναι ένας μηχανισμός (ώστε να μπορεί να καταληφθεί εξ εφόδου) αλλά αποτελεί συμπύκνωση κοινωνικών σχέσεων τότε θα συμπεράνουμε ότι ακόμα και αν η πολιτική αριστερά έρθει στην εξουσία δεν θα είναι κυβερνώσα αριστερά χωρίς την εδραιωμένη ύπαρξη μιας κοινωνικής αριστεράς.

Η συγκρότηση-διεύρυνση-οργάνωση της κοινωνικής αριστεράς πρέπει να είναι η απόλυτη προτεραιότητα. Δεν αρκεί να διαπιστώνουμε ότι οι ψηφοφόροι του ΣΥ.ΡΙΖ.Α. δεν είναι όλοι αριστεροί και να επαναπαυτούμε σε έναν ΣΥ.ΡΙΖ.Α. ομπρέλα των αδυνάτων, αλλά

πρώτον: να αναρωτηθούμε γιατί δεν είναι αριστεροί, αν αριστερά σημαίνει αλληλεγγύη, συλλογικότητα, αξιοπρέπεια, δημιουργία, συμμετοχή…
και

δεύτερο: να καταστρώσουμε μια στρατηγική που θα μετατρέψει αυτές τις μέχρι προχθές ανυπόληπτες αξίες σε ηγεμονικές.

Ο τρόπος δε μπορεί να είναι άλλος από το να περάσουμε από την αριστερά των αντιστάσεων και των αρνήσεων (και γι αυτό ουραγός των αστικών επιλογών), στην αριστερά της δημιουργίας του δικού μας κόσμου, του δικού μας μέλλοντος.

Είναι προφανές ότι η δραστήρια και μαχητική δράση της κοινοβουλευτικής ομάδας του ΣΥ.ΡΙΖ.Α. δεν μπορεί από μόνη της να βοηθήσει στην κατεύθυνση αυτή. Αντίθετα το κοινοβουλευτικό θέαμα συντηρεί ή αναπαράγει την αστική αντίληψη για την πολιτική ως δραστηριότητα των πολιτικών, με τους πολίτες αδρανοποιημένους θεατές και ως θέαμα (ακόμα και αιρετικό σύμφωνα με τις διδαχές του αστικού καθωσπρεπισμού των ΜΜΕ) δεν μπορεί παρά να είναι βαθύτατα συστημικό. Οι αριστεροί πολίτες δεν μπορεί να αρκούνται στην παθητική παρακολούθηση των δελτίων ειδήσεων και των κοινοβουλευτικών συνεδριάσεων ή την αποστήθιση της κομματικής γραμμής, αλλά πρέπει να βγουν έξω και να δράσουν.

Δράσεις με διττό περιεχόμενο: αφ’ ενός να βοηθούν την κοινωνία να σταθεί στα πόδια της και αφ’ εταίρου να εμπεδώνουν τις αξίες της αριστεράς –βαθιά ανθρωπιστικές και ουσιωδώς διακριτές από τις φιλανθρωπίες και ελεημοσύνες  των αστών ή της εκκλησιάς που συντηρούν την αναξιοπρέπεια, την απουσία μέλλοντος και την απομόνωση των ανθρώπων.

Για να εμπεδωθούν αυτές οι αξίες πρέπει να δημιουργήσουμε μια παράλληλη κοινωνία, ένα συνεκτικό και αλληλοτροφοδοτούμενο δίκτυο με αυτοδιαχειριζόμενες συλλογικότητες που με αμεσοδημοκρατικές και σοσιαλιστικές διαδικασίες θα δουλέψουν τα εργοστάσια που κλείνουν, την αγροτική γη που παρακμάζει, τους παιδικούς σταθμούς ή τα κοινωνικά ιατρεία.

Το κόμμα θα έχει καθήκον να στηρίζει, όπου χρειάζεται, τις δράσεις με στελέχη που έχουν τις  απαιτούμενες γνώσεις (προσοχή: όχι τεχνοκράτες). Ο ρόλος που επιφυλάσσει αυτή η δομή, για τους οργανικούς διανοούμενους, δεν θα είναι αυτός του παραγωγού ιδεολογίας αλλά του οργανωτή-συντονιστή.

Ταυτόχρονα, το κόμμα θα έχει καθήκον, να καθολικοποιεί και να γενικεύει τις δράσεις αυτές. Αυτό θα εξασφαλιστεί μέσα από της δομές της εσωτερικής δημοκρατίας.

Η εσωτερική δημοκρατία είναι όρος απαράβατος όχι μόνο γιατί έτσι θα μπορέσουμε να απομακρυνθούμε από την αριστερά των μηχανισμών και της γραφειοκρατίας, γιατί πρόκειται για αναπαλλοτρίωτη αξία της αριστεράς ή γιατί πρέπει να εγκαθιστούμε στο παρόν αντιπροσώπους του μέλλοντος, αλλά γιατί είναι ο τρόπος να κερδίσουμε την εμπλοκή της κοινωνίας με την πολιτική.

Η εσωκομματική δημοκρατία μπορεί να είναι λειτουργική μόνο αν είναι ουσιαστική. Αυτό σημαίνει ότι πρέπει να είναι δομική-οργανωτική χωρίς να συγχέεται με την αστική τυπικότητα ή να περιορίζεται –όπως συνηθίζεται– στην ελευθερία έκφρασης.

Οι λαϊκές, τοπικές, επαγγελματικές ή θεματικές συνελεύσεις, για να μη εκφυλιστούν σε διευρυμένα group therapy ή λέσχες ανταλλαγής ιδεών, θα πρέπει να έχουν και αποφασιστικό χαρακτήρα και να έχουν αμφίδρομη σχέση τόσο με τα κεντρικά (αιρετά και ανακλητά) όργανα (κάθετη)  όσο και μεταξύ τους (οριζόντια) σε μια συνεχή διαδικασία διάχυσης των ιδεών, ανατροφοδότησης, κριτικής και ενίσχυσης των δράσεων, είτε στο τοπικό επίπεδο είτε στο κεντρικό πολιτικό.

Μια τέτοια οργανωτική δομή (με όλα τα απαραίτητα συμπληρώματα) δεν θα παράγει μόνο έναν πολιτικό πολιτισμό απομακρυσμένο από τις παλαιοκομματικές αγκυλώσεις και τη γραφειοκρατία, αλλά θα δώσει στην ποσοτική μαζικοποίηση το ποιοτικό περιεχόμενο της ενσυνείδητης ένταξης-συμμετοχής μετατρέποντάς την, από αναγκαίο όρο σε ικανή συνθήκη για την διέξοδο από την κρίση, που δεν είναι οικονομική, αλλά κρίση πολιτισμική, δηλαδή κρίση κοινωνική, πολιτική και οικονομική ταυτόχρονα.